PROF. DR. MEHMET BARTU SARISÖZEN
Daha önce bahsedildiği gibi herhangi bir nedene bağlı olmadan gelişen ayak eğriliği "Tipik Pes Ekinovarus" olarak adlandırılır ve standart tedavisi seri alçılama yöntemidir. Yöntemin dünyada bilinen özel adı ilk tanımlayan kişinin adına ithafen "Ponseti Alçılama Yöntemi" dir. Ponseti alçılama yöntemi hemen her zaman birer hafta ara ile uygulanan ve ortalama 5 veya 6 alçıdan oluşan bir tekniktir. Uygulanacak alçı sayısını belirleyen ana etken ayaktaki deformitenin sertlik derecesidir. Anlaşılacağı üzere yumuşak, kolay düzeltilebilen bir eğrilik daha az sayıda alçı gerektirirken, sert ve kolay düzelmeyen bir eğrilik daha çok alçılama gerektirir. Ancak her durumda, sert bir ayakta dahi, toplam alçılama sayısının 6'yı aşması beklenmez. Eğer sert dahi olsa tipik bir ayakta uygulanan alçı sayısı 6'yı geçiyorsa ya uygulanan alçılama tekniğinin doğruluğundan, ya da ayaktaki eğriliğin tipinden şüphe duymak gerekir. Tipik bir Pes Ekinovarus eğriliğinin ötesinde, çok sert ve düzeltilmesi zor bir eğrilik söz konusuysa muhtemelen bebekte genel bir problem olabileceği düşünülür ve buna göre tedavi planı yenilenir. Bu yöntemde bebeklerin azımsanmayacak bir kısmında son alçı sırasında ayak bileğinin arka kısmındaki aşırı gergin baldır kası kirişine (aşil tendonu) cerrahi gevşetme uygulanması gerekir. Bu tendonun cerrahi olarak gevşetilmesi alçılamanın bir parçası olarak gerçekleştirilir, ayrıca bir ameliyat olarak ele alınmamalıdır. Gevşetmenin hemen akabinde son alçı uygulanır. Alçıların süresi normal şartlarda 1 hafta iken son alçı bahsedilen cerrahi gevşetme ister yapılmış ister yapılmamış olsun 3 hafta süreyle tutulur. Ponseti yönteminde alçı tedavisini daima cihaz tedavisi izler. Cihaz kullanımı bu yöntemin ana parçasıdır ve tedavinin başarısını belirleyen bir unsurdur. Alçılama biter bitmez cihaz uygulanır. Cihaz bebeğin ayak yapısına göre seçileceğinden bazen ölçü almak ve cihazın yapımını beklemek için 1-2 gün geçebilir, ancak bu sürenin uzamaması gerekir.
Pes Ekinovarus'ta cihaz kullanımı.
Kullanılan cihazın özel adı Denis-Brown cihazıdır. Ayak veya ayaklara uygulanan alçı sayısı ne olursa olsun son alçıda ayakların gelmesi beklenen bir düzelme pozisyonu vardır. Bu son alçı pozisyonu elde edilememişse cihazın etkinliği olmaz ve ayak büyük bir ihtimalle tekrar döner. Cihazın amacı son alçıda ulaşılan bu ayak pozisyonunu korumak ve ayağın tekrar dönmesini engellemektir. Özel adı ne olursa olsun aynı işleve sahip her hangi bir koruyucu cihaz kullanılmadığında nüks gelişmesi kaçınılmazdır. Bu noktada sorumluluğun büyük kısmı aileye düşmektedir. Cihazın aileye anlatıldığı şekliyle, ne süre azaltılarak ne de ayarları değiştirilmeden uygulanıyor olması gereklidir. Bazen aile için cihaz kullanım evresi sıkıntılı olabilir. Bunun en önemli nedenleri bazen bebeğin cihaza uyumunun iyi olmaması, araya giren bir hastalık veya uyku düzeninin etkilenmesi olabileceği gibi özellikle ailenin bu tip sıkıntıları bahane ederek cihaz kullanımını önemsememesi ve gevşetmesi kötü sonuç elde edilmesine zemin hazırlar. Aile ve bebeğin cihaz kullanımına olan uyumunun iyi olması önemlidir çünkü cihaz kullanım süresi oldukça uzundur. Belirgin bir nüks riski taşımayan, cihaz uyumu iyi bir bebekte cihaz kullanımının süresi genelde 2 yaşının sonuna kadardır. Daha sert, tedavisi sorunlu geçmiş veya farklı merkezlerde alçı uygulanmış komplike ayaklarda bu sürenin 3 yıla kadar uzayabileceğini de göz önüne almak gerekir. İyi haberse bu süre ne olursa olsun bebeğin emekleme, sıralama ve yürüme evrelerinin hiç aksamayacağı, beklenen zamanlarda bu aşamaların gerçekleşeceğidir. Üstelik yürümeye başlamış bir bebekte yürürken özel bir ayakkabı veya yardımcı gerekmez. Tedaviyi üstlenen ortopedist cihaz kullanımının zamanlamasını ve tüm süreci aileye baştan anlatarak onların uyumunu sağlar. Aileye baştan anlatılması gerekenler içinde, ilerleyen dönemde tekrar bazı girişimlerin gerekebileceği de vardır.
Alçılama ve cihazı takiben tekrar girişim gerekir mi?
Evet gerekebilir, bunun sıklığı ne yazık ki çok düşük değildir. Yenidoğan döneminde yapılan alçılama bittikten ve cihaz kullanımına geçildikten sonra gerekebilecek ek girişimlerden bir tanesi nüks gelişmesi üzerine tekrar alçı uygulanmasıdır. Eğer bu nüks sırasında ayak bileğinin arkasındaki baldır tendonunda da tekrar gerginlik geliştiği saptanırsa, cerrahi gevşetme bir kez daha yapılır. Bir başka ek girişim de, çocuk yürüdükten sonra ayağının dış kenarı ile basmasına neden olacak derecede belirgin bir kas dengesizliğinin gelişmesidir. Bu durumda gerekli görülürse ayakta gerilmeye neden olan tendonun ayağın iç yanından dış yanına nakledilmesi anlamına gelen tendon transferi isimli cerrahi işlem uygulanır. Bu cerrahi girişim de, ilk uygulanan alçılama yönteminin gerektiğinde uygulanan bir eki olarak düşünülmelidir.
